Czym jest przemoc domowa i jak ją rozpoznać?

Czym jest przemoc domowa? Jak ją rozpoznać?

Czym się charakteryzuje przemoc domowa ?

Przemoc jest działaniem albo zaniechaniem intencjonalnym, zamierzonym, umyślnym. Oprawca stosuje ją w celu kontrolowania i podporządkowania sobie drugiego człowieka;
Przemoc może być jednorazowa bądź powtarzająca się;
Sprawca wykorzystuje nierównowagę sił, czyli najczęściej zależność, siłę fizyczną bądź intelektualną, wykorzystuje czyjeś gorsze, niekomfortowe położenie, „słabe punkty”;
Przemoc domowa skierowana jest przeciwko członkom rodziny, także osobom wspólnie zamieszkującym lub gospodarującym. Często osobom z zewnątrz trudno uwierzyć, że przemoc w czyjejś rodzinie ma miejsce, ponieważ zarówno sprawcy przemocy, jak i ich ofiary potrafią ten fakt za wszelką cenę ukrywać;
Narzędziami mogą być ciosy fizyczne i werbalne, w tym groźby, szantaż, a nawet niekiedy milczenie i ignorancja;
Przemoc powoduje ból i cierpienie, rany fizyczne i psychiczne;
Jakakolwiek forma przemocy, stosowana przez dłuższy czas, odbiera osobie, która jej doświadcza, nie tylko poczucie bezpieczeństwa i własnej wartości, spokój emocjonalny i normalne funkcjonowanie, ale również całkowicie zniekształca sposób postrzegania rzeczywistości. Osoba notorycznie krzywdzona nie tylko usprawiedliwia swojego oprawcę, a obwinia i powoli nienawidzi siebie, ale również popada w złudzenie, że jeśli to ona „poprawi” swoje zachowanie, nie będzie denerwować swojego agresora, przemilczy, przeczeka, to uniknie ataku, a nawet naprawi relację.
Osoba doświadczająca przemocy domowej często nie ma świadomości bądź wypiera fakt, że działanie/zachowanie bliskiej jej osoby stanowi przejaw przemocy. W swojej pracy zawodowej zdarza mi się słyszeć wahanie, że „on tylko szarpnął mnie za rękę”, „w złości zniszczył mi telefon, ale mi nic nie zrobił”, „ona tylko wyrzuciła moje rzeczy”, „tylko lekko uderzyła mnie w twarz”. Często zachowanie, którego przemocowy charakter jest nieuświadomiony, wychodzi gdzieś z ukrytych pokładów podświadomości dopiero w trakcie długotrwałej terapii.

 

Jakie mogą być formy przemocy domowej?

 

Przemoc fizyczna

Wydawać by się mogło, że jest to forma łatwa do zidentyfikowania. Tymczasem zauważalne i nagłaśniane są tylko te drastyczne przypadki, gdzie doszło do ciężkiego pobicia czy wręcz śmierci. Tymczasem jasno trzeba powiedzieć, że przemocą fizyczną jest każde zachowanie przeciwko nietykalności cielesnej, czyli taki fizyczny kontakt, który powoduje ból, a na który nie wyrażamy zgody.

 

Przemocą fizyczną będzie zatem również:

szarpanie za włosy,
uderzenie,
popychanie,
policzkowanie,
przypalanie,
drapanie,
plucie,
krępowanie,
przetrzymywanie, np. w blokowanie wyjścia z pokoju/mieszkania/samochodu,
stwarzanie zagrożenia dla zdrowia i życia, jak np. zbyt szybka jazda samochodem,
intencjonalne niszczenie rzeczy, wyrywanie ich.

Przemoc psychiczna

 

Najprościej mówiąc, to działanie za pomocą słów oraz różnych środków niewerbalnych, które wyrządzają krzywdę drugiej osobie, bez użycia siły fizycznej. Taką przemoc trudno udowodnić, bo nie zostawia widocznych „gołym okiem” śladów. Do tego sprawcy, to bardzo często ludzie wysoce inteligentni, niejednokrotnie dobrze wykształceni, odnoszący sukcesy w życiu zawodowym i towarzyskim, po których nikt z zewnątrz nie spodziewałby się przemocowego zachowania. W sądzie potrafią być szarmanccy nawet względem swojej ofiary, ładnie się wypowiadają i umiejętnie odwracają uwagę od rzeczywistego problemu. Ponadto, przed sądem (np. w procesach o rozwód) mogą wystąpić trudności dowodowe. Niejednokrotnie okazuje się, że nie ma świadków, gdyż przemoc psychiczna w rodzinie dzieje się domowym zaciszu i nikt, kto nie żyje w tej rodzinie, nie będzie w stanie zaświadczyć, że widział bądź słyszał na własne oczy przejawy takiej przemocy. Dlatego tak ważne jest, aby chcąc ujawnić przemoc psychiczną, przygotować się do tego, np. za pomocą fachowej terapii, grup wsparcia, mówić o tym bliskim i skontaktować się w prawnikiem w celu właściwego zebrania dowodów.

 

Do najczęstszych przejawów przemocy psychicznej, której wspólnymi mianownikiem jest poniżenie bądź upokorzenie drugiej osoby, należą:

grożenie,
wyzywanie, krzyki, bezpodstawne oskarżenia,
wymuszanie wdzięczności bądź poczucia winy,
bezsensowne obrażanie się,
milczenie bądź/i lekceważenie,
przedrzeźnianie,
okazywanie pogardy poprzez poniżanie, przerywanie rozmów, brak szacunku wobec opinii czy wysiłków drugiej osoby,
wywieranie presji,
rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji o tej osobie,
izolowanie, kontrolowanie, blokowanie rozmów telefonicznych, utrudnianie kontaktów,
śledzenie, stałe obserwowanie, weryfikowanie, sprawdzanie,
płacz i błaganie o przebaczenie, czy wzbudzanie litości.

Przemoc ekonomiczna

 

Przejawia się wtedy, gdy pieniądze lub inne wartości materialne służą sprawcy do podporządkowania sobie drugiej osoby, uzależnienia jej od siebie czy znęcania się nad nią. Przemoc ekonomiczną może stosować zarówno osoba, która zarabia dużo więcej lub jako jedyna w związku, jak również osoba, która odmawia bądź unika dostarczania środków utrzymania, żądając bądź oczekując od drugiej osoby, że będzie to czyniła sama. Mogą to być jednak również takie przypadki, gdzie obydwie osoby dużo zarabiają, a mimo to jedna osoba wykorzystuje finansowo drugą.

Przemoc ekonomiczna to najczęściej długotrwała forma „pracy” nad ofiarą, aby ta np. stopniowo wycofała się z życia zawodowego i poświęciła się rodzinie, całkowicie rezygnując z własnego rozwoju i pozbawiając się „sama” możliwości zarobkowania. Zaznaczam, że nie neguję tutaj tzw. tradycyjnego podziału ról w związku, w którym zazwyczaj kobieta na jakiś czas ogranicza swoją działalność zawodową na rzecz urodzenia i wychowania dzieci. Dopóki taki układ opiera się na obopólnej zgodzie bądź braku innych możliwości, ale przy wzajemnych próbach pomocy i szacunku wobec siebie, może być idealnym rozwiązaniem. Przemoc ekonomiczna zaczyna się tam, gdzie jedna strona, dla zaspokojenia własnej potrzeby władzy i kontroli, wykorzystuje drugą stronę poprzez powolne podporządkowywanie jej własnym potrzebom i planom.

Najczęstsze formy przemocy ekonomiczne to:

zabieranie zarobków,
ograniczanie dostępu do wspólnych pieniędzy,
zakazywanie pracy bądź odmawianie zarobkowania i oczekiwanie, że druga osoba będzie wyłącznie utrzymywać rodzinę,
odmawianie informacji o stanie wspólnych finansów,
jednostronne rozliczanie z wydatków bądź wyznaczanie, na co można wydać pieniądze,
nieograniczone zaspokajanie wyłącznie własnych potrzeb, a ograniczanie bądź uniemożliwianie zaspokajania potrzeb drugiej osoby,
żądanie (w odróżnieniu od umowy) płacenia „po połowie” i rozliczania się co do przysłowiowej złotówki, często idące w parze z drastyczną dysproporcją możliwości zarobkowych,
zmuszanie do brania kredytów, pożyczek,
uporczywe niepłacenie alimentów,
niełożenie na utrzymanie.

Przemoc seksualna

 

Przemoc seksualna to naruszenie intymności drugiej osoby, zmuszanie do jakiejkolwiek aktywności seksualnej wbrew czyjejś woli, w tym kontynuowanie tej aktywności, pomimo pierwotnej zgody, następnie wycofanej. Przymus może polegać na użyciu siły, ale również na szantażu emocjonalnym.

 

Przemoc seksualna do nie tylko gwałt, wymuszenie pożycia lub innych czynności seksualnych, ale również:

niechciane obmacywanie, klapsy, itp.,
nieliczenie się z życzeniami/prośbami partnerki czy partnera,
żądanie i wymuszanie określonych zachowań seksualnych,
wyśmiewanie szczegółów anatomicznych, czy negatywne ocenianie sprawności seksualnej,
prowokowanie, a następnie oziębłość,
uzależnianie od seksu załatwienia innych spraw.

Ważne numery !

ogólnopolski numer alarmowy : 112,
telefon policji: 997,
Niebieska Linia: 22 668 70 00,
Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka: 800 12 12 12,
Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży: 116 111 – czynny całą dobę,
infolinia dla osób doświadczających przemocy domowej - Poznań: 61 835 48 65, oraz 61 835 48 66

Stosowanie przemocy stanowi przestępstwo.

 

Zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa można złożyć pisemnie bądź ustnie do protokołu na każdym posterunku policji lub do prokuratury.

 

Dokumentem informującym o przemocy w rodzinie jest tzw. „Niebieska Karta”, zakładana najczęściej przez Policję oraz ośrodki pomocy społecznej i służby zdrowia. W odróżnieniu od zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, dokument ten nie jest zakładany przez osoby pokrzywdzone, ale przez jednostki, które są świadkami przemocy na podstawie własnych obserwacji bądź zgłoszenia przez członka rodziny lub osobę będącą świadkiem przemocy domowej. Na podstawie procedury „Niebieskiej Karty” Policja, ośrodki pomocy społecznej, jednostki oświaty i ochrony zdrowia są zobowiązane do podjęcia szeregu czynności w związku z uzasadnionym podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie. Ich zadaniem jest sprawdzenie sytuacji poprzez np. nadzór policyjny, dokonanie diagnozy problemu, udzielenie pomocy i wskazówek osobie dotkniętej przemocą, opracowanie indywidualnego planu dla rodziny.

 

Założenie „Niebieskiej karty” nie powoduje przeniesienie konfliktu na drogę sądową, ale może stanowić dowód w sprawie o stosowanie przemocy w rodzinie. Niestety często procedura „Niebieskiej Karty” jest nadużywana poprzez jej wzajemnie „zakładanie” przez małżonków czy parterów będących w konflikcie okołorozwodowym bądź w związku ze sprawami sądowymi dotyczącymi dzieci. Dla sądów rozstrzygających sprawy z zarzutami przemocy może zatem mieć znaczenie diagnoza sytuacji dokonana przez grupy robocze czy zespoły interdyscyplinarne czy zeznania osób biorących udział w konkretnych czynnościach, a nie samo założenie „Niebieskiej Karty”.

 

W stosunku do sprawcy przestępstwa z użyciem przemocy przeciwko osobie najbliższej można wystąpić o sądowy zakaz zbliżania oraz o wydanie przez sąd nakazu opuszczenia wspólnego mieszkania.

Na gruncie prawa rodzinnego:

Przemoc domowa stanowi przesłankę orzeczenia rozwodu z wyłącznej winy małżonka stosującego przemoc.

W przypadku występowania przemocy ekonomicznej, istnieje możliwość wystąpienia do sądu z pozwem o zaspokojenie potrzeb rodziny albo z wnioskiem o nakazanie wypłacania wynagrodzenia za pracę drugiego małżonka bądź innych należności bezpośrednio do rąk wnioskodawcy. Czytaj więcej w artykule: „Zaspokojenie potrzeb rodziny w trakcie trwania małżeństwa”

O przestępstwach związanych ze stosowaniem przemocy, procedurze „Niebieskiej Karty” oraz zakazie zbliżania i nakazie opuszczenia wspólnego mieszkania czytaj więcej w poniższych informacjach prawnych.

Przepisy i możliwości prawne

 

1. Stosowanie przemocy stanowi przestępstwo.

Zgodnie z art. 207 §1 kodeksu karnego: kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Natomiast zgodnie z art. 26 kodeksu karnego nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.

Kodeks karny zawiera również cały rozdział XXV na temat przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajowości, które nie są w żaden sposób ograniczone do osób obcych, a zatem dotyczą również czynów popełnianych w rodzinie, również pomiędzy mężem i żoną:

zgwałcenie lub wymuszenie czynności seksualnej - za pomocą przemocy, groźby lub podstępu (art. 197 kodeksu karnego)
seksualne wykorzystanie bezradności lub nie poczytalności innej osoby (art. 198 kodeksu karnego),
seksualne nadużycie stosunku zależności lub krytycznego położenia (art. 199 kodeksu karnego),
obcowanie płciowe z osobą małoletnią lub doprowadzenie jej do poddania się innym czynnością seksualnym (art. 200 kodeksu karnego).
i następne.

Zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa można złożyć pisemnie bądź ustnie do protokołu na każdym posterunku policji lub do prokuratury.

 

Zgodnie z ustawą z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie przemoc w rodzinie to jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.

 

2. „Niebieska Karta”

 

Powyższa ustawa zawiera procedurę „Niebieskiej Karty”, tj. ogół czynności podejmowanych i realizowanych przez Policję, ośrodki pomocy społecznej, jednostki oświaty i ochrony zdrowia w związku z uzasadnionym podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie. Podejmowanie interwencji w środowisku rodziny dotkniętej przemocą nie wymaga zgody osoby dotkniętej przemocą. Następuje w związku ze zgłoszeniem członka rodziny lub osoby będące świadkiem przemocy.

 

Zarówno pracownik socjalny pomocy społecznej, jak i policjant powinien m.in. zdiagnozować sytuację i potrzeby osoby dotkniętej przemocą oraz udzielić kompleksowej informacji o możliwościach uzyskania pomocy i dalszych działaniach. Do udzielenia podstawowych informacji oraz udzielenia pomocy zobowiązany jest również przedstawiciel oświaty (nauczyciel, pedagog, psycholog) oraz ochrony zdrowia (lekarz, pielęgniarka/pielęgniarz, ratownik medyczny, higienistka/higienista).

 

Po założeniu „Niebieskiej Karty” tworzy się zespołu interdyscyplinarne bądź grupy robocze, składające się z przedstawicieli jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, Policji, oświaty, ochrony zdrowia, organizacji pozarządowych, kuratorów sądowych, a czasami również prokuratorów.

 

Ich zadaniem jest m.in.:

udzielenie pomocy osobie, do której istnieje podejrzenie, iż jest dotknięta przemocą w rodzinie,
podejmowania działań w stosunku do osoby, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie, w celu jej zaprzestania,
zaproszenie osoby dotknie tej przemocą na spotkanie,
opracowanie indywidualnego planu pomocy,
rozstrzyganie o braku zasadności podejmowanych działań,
diagnoza sytuacji rodzinnej,
przekazanie informacji o konsekwencjach popełnianych czynów,
motywowanie do udziału w programach korekcyjno-edukacyjnych.

3. Zakaz zbliżania

 

W stosunku do sprawcy przestępstwa z użyciem przemocy przeciwko osobie najbliższej sąd może orzec zakaz zbliżania się do pokrzywdzonych. Wynika to z art. 41a kodeksu karnego Sąd może orzec zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, jak również nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego lub inne przestępstwo przeciwko wolności oraz w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym zwłaszcza przemocy wobec osoby najbliższej. Zakaz lub nakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu, a zakaz zbliżania się do określonych osób – również kontrolowany w systemie dozoru elektronicznego).

 

Orzekając zakaz zbliżania się do określonych osób, sąd wskazuje odległość od osób chronionych, którą skazany obowiązany jest zachować.

Minimalny okres na jaki sąd orzeka zakaz zbliżania się to rok, maksymalnie to 15 lat.

O środku karnym w postaci zakazu zbliżania orzeka sąd w wyroku. Oznacza to, że najpierw musi toczyć się postępowanie karne przeciwko sprawcy. W postępowaniu przed sądem pokrzywdzony może występować w charakterze oskarżyciela posiłkowego lub jedynie jako świadek. Ponadto ofiara przestępstwa może sama zgłosić wniosek o zastosowanie wobec sprawcy takiego środka karnego, np. już w zawiadomieniu o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, do protokołu, albo dopiero na koniec procesu, w mowie końcowej. Ofiara może również zaproponować w sądzie określenie odległości od niej, którą skazany będzie musiał zachować.

 

Zakaz zbliżania się może być również zastosowany przez prokuratora zanim jeszcze zapadnie wyrok skazujący, a nawet jeszcze zanim rozpocznie się postępowanie przed sądem.

Decyzja o zastosowaniu środka zapobiegawczego, w tym zakazu zbliżania, zapada w formie postanowienia. W takim postanowieniu o nałożeniu zakazu zbliżania się do ofiary prokurator powinien, podobnie jak sąd w wyroku, określić odległość od ofiary, którą podejrzany obowiązany jest zachować. Prokurator może stosować taki środek nie dłużej niż do chwili rozpoczęcia wykonywania kary (takie rozwiązanie jest korzystnym dla ofiar, bowiem pokrzywdzony uzyskuje ochronę także na czas trwania procesu).

 

Kiedy już skończy się postępowanie sądowe i zapadnie prawomocny wyrok, a sąd orzeknie również zakaz zbliżania do ofiary, sąd przesyła odpis orzeczenia jednostce Policji i odpowiedniemu organowi administracji rządowej lub samorządu terytorialnego, właściwemu dla miejsca pobytu skazanego. Ponadto nadzór nad wykonywaniem tego zakazu zbliżania się powierza się zawodowemu kuratorowi sądowemu.

Skazany musi:

bezzwłocznie, a najpóźniej w ciągu 7 dni od powzięcia wiadomości o oddaniu go pod dozór, zgłosić się do kuratora sądowego,
stawić się na wezwanie sądu lub kuratora sądowego i udzielać wyjaśnień co do przebiegu dozoru i wykonywania nałożonych na niego obowiązków,
umożliwić kuratorowi wejście do mieszkania oraz informować go o zmianie miejsca zatrudnienia, zamieszkania lub pobytu

Naruszenie obowiązku powstrzymania się od zakazu zbliżania się do określonych osób stanowi przestępstwo. Jeżeli zatem sprawca zbliża się do ofiary na odległość bliższą niż wskazana w wyroku, to pokrzywdzony powinien zawiadomić organy ścigania o tym fakcie.

Zgodnie z art. 244 Kto nie stosuje się do orzeczonego przez sąd zakazu zajmowania stanowiska, wykonywania zawodu, prowadzenia działalności, prowadzenia pojazdów, wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych, wstępu na imprezę masową, obowiązku powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, nakazu opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, zakazu kontaktowania się z określonymi osobami, zakazu zbliżania się do określonych osób lub zakazu opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu albo nie wykonuje zarządzenia sądu o ogłoszeniu orzeczenia w sposób w nim przewidziany, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

 

4. „Eksmisja”

 

Zgodnie z art. 11a ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, „jeżeli członek rodziny wspólnie zajmujący mieszkanie, swoim zachowaniem polegającym na stosowaniu przemocy w rodzinie czyni szczególnie uciążliwym wspólne zamieszkiwanie, osoba dotknięta przemocą może żądać, aby sąd zobowiązał go do opuszczenia mieszkania”.

 

Postanowienie zapada po przeprowadzeniu rozprawy, która powinna odbyć się w terminie jednego miesiąca od dnia wpływu wniosku. Staje się ono wykonalne z chwilą ogłoszenia i może być zmienione lub uchylone w razie zmiany okoliczności.

 

Zobowiązanie do opuszczenia mieszkania na tej podstawie nie powoduje utraty tytułu prawnego do lokalu, a jedynie czasowe ograniczenie korzystania z niego. Sąd nie bada tytułu prawnego uczestnika do zajmowanego lokalu, ale jedynie faktyczne relacje między członkami rodziny.

 

 

5. Nowa ustawa antyprzemocowa – natychmiastowe opuszczenie lokalu przez sprawców przemocy domowej

 

W czwartek wieczorem (30 kwietnia 2020 r. ) Sejm uchwalił przygotowaną w Ministerstwie Sprawiedliwości ustawę antyprzemocową, której celem jest natychmiastowe izolowanie sprawców przemocy domowej od ich ofiar.

 

Ustawa zakłada wprowadzenie odrębnego, szybkiego postępowania w sprawach o zobowiązanie osoby stosującej przemoc do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania oraz zakazanie zbliżania się do niego. Uprawnienia do wydawania natychmiastowego nakazu w tych sprawach będą przyznane Policji, a także Żandarmerii Wojskowej. Nakaz będzie obowiązywał przez 14 dni, jednak na wniosek osoby dotkniętej przemocą, sąd może przedłużyć ten okres.

 

Nakaz opuszczenia mieszkania będzie egzekwowany – łącznie z możliwością użycia środków przymusu – bez względu na ewentualne twierdzenie sprawcy, że nie ma dokąd się wyprowadzić.

 

Policja będzie zobowiązana do regularnego sprawdzania, czy osoba objęta nakazem opuszczenia mieszkania lub niezbliżania się do niego stosuje się do nałożonych na niego sankcji. Jeżeli nie będzie tego robić, będzie podlegać karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.